మధురకవితలు - ‘సుగ్రీవవిజయము’ (1939 ముద్రణ) పీఠిక - వేటూరి ప్రభాకర శాస్త్రి

ఆముఖము - ‘సుగ్రీవవిజయము’ (1973 ముద్రణ) పీఠిక - డా. జి.వి. సుబ్రహ్మణ్యం

రుద్రకవి - సుగ్రీవవిజయం
డా|| ఆర్. అనంత పద్మనాభరావు (‘150 వసంతాల వావిళ్ల వాఙ్మయ వైజయంతి’నుండి)

సుగ్రీవవిజయము - కందుకూరి రుద్రకవి
ఉ.	శ్రీవిభుఁ గొల్చి శంకరు భజించి చతుర్ముఖునెంచి భార్గవీ[1]- గ్రావసుతాసరస్వతులఁ బ్రార్థనసేసి గణేశపాదపూ- జావిధి సల్పి దేశికుల సంస్తవ[2]నం బొనరించి కావ్య వి- ద్యా[3]విదుల [4]న్నుతించి కవితాజడుల న్నిరసించి వేడుకన్‌.[5]
వ.	అని కవీశ్వరుఁడు కృతీశ్వరుండగు [6]కందుకూరి జనార్దనస్వామి నేమని [7]కొనియాడుచున్నాఁడు.
త్రిపుట[8]
	(1) లలితగాత్రుఁడు శుభచరిత్రుఁడు దళితశత్రుఁడు సుజనమిత్రుఁడు నలిననేత్రుఁడు కందుకూరి జనార్దనుండు (2) ఇందిరార్యుఁడు సాధువ[9]ర్యుఁడు పృథులశౌర్యుఁడు మేరుధైర్యుఁడు నందితార్యుఁడు కందుకూరిజనార్దనుండు (3) ధృతివిశాలుఁడు గానలోలుఁడు దివిజపాలుఁడు ధర్మశీలుఁడు [10]నతదయాళుఁడు కందుకూరి జనార్దనుండు[11]
వ.	అని మఱియు[12] నద్దేవతాసార్వభౌమునకు[13] షష్ఠ్యంతంబులు సెప్పిన విధం బెటువలెను.[14]
అర్ధచంద్రికలు[15]
	చదువులు దెచ్చిన జలచరపతికిన్‌ కుధరము మోచిన కూర్మంబునకున్‌ మేదిని దాల్చిన యాదిమ కిటికిన్‌ కనకకశిపుఁ దునిమిన నరహరికిన్‌ బలి నణఁచిన మాయలవడుగునకున్‌ మనుజేశులఁ గొట్టిన రామునకున్‌ [16]రావణుఁ [17]జంపిన రఘువర్యునకున్‌ [18]భానుజుఁ [19]గూల్చిన బలభద్రునకున్‌[20] దనుజసతులఁ దగిలిన బుద్ధునకున్‌ ఖలు నణఁపంగల కల్క్యాకృతికిన్‌ సర్వము దానగు[21] జన్నప్పనికిన్‌.
వ.	అంకితముగా నా యొనర్పంబూనిన సుగ్రీవవిజయంబను యక్షగానంబునకుం గథాక్రమం బెట్టిదనిన.[22]
సీ.	శ్రీరామచంద్రుండు సీతామహాదేవిఁ | గాననంబున వెదకంగ వచ్చి పంపాసరోవరప్రాంత్యభూములయందు | సౌమిత్రియునుఁ దాను సంచరింప నావేళ సుగ్రీవుఁ [23]డధికసంభ్రమముతో | ఋష్యమూకమున వర్తించుచుండి చూచి యా ఘనుల తేజోవి[24] శేషములకు | వెఱఁగంది మంత్రికోవిదు[25]న కనియె వీరు [26]మనలను వధియింప వేషమొంది | వాలి పంపున వచ్చిన[27]వారు గాను నాకుఁ గాన్పించుచున్నది గాకయున్నఁ | దాపసుల కేల శరచాప[28]ధారణంబు.
వ.	అని పలికి యచ్చోట [29]నిలువంజాలక భయపడుచున్న [30]సుగ్రీవునితో హనుమంతుం డేమనుచున్నాఁడు.
త్రిపుట
	(1) కపికులోత్తమ నాకుఁ జూడఁగఁ గపటవేషము గానరాదిది విపులపుణ్యులఁ బాపమతులని వెఱవనేలా? (2) ఏల యిచటికి వచ్చిరో వీరెవ్వరో యీ రూపవంతులు చాల [31]పరిశోధించి చూతము జడియవలదు.[32] (3) [33]రాజవంశ్యులు రాజతేజులు రాజపురుషులు రాజవీర్యులు రాజసంబున నిటకు నేమిట రాఁ గతంబో? (4) ఈ మనోహరరూపవైఖరు లిట్టి తేజముఁ గలుగువారికి భూమి నెటువలె దుష్టగుణములు వొడమునయ్యా? (5) ఏను నచటికిఁ బోయి వారల పూనికంతయుఁ దెలిసివచ్చెద భానునందన వెఱవ నేటికిఁ బంపు నన్ను. (6) [34]నేర్పునను జని వారి రాకయు నియతవృత్తియు నిజముఁ గల్లయు నేర్పరించెద [35]నుండుమిచ్చట నినతనూజా.
వ.	[36]అని పలికిన నీవు పోయి వారల వృత్తాంతంబంతయుఁ దెలిసి రమ్మని హనుమంతుని బంపి సుగ్రీవుండు దా నచ్చోట నుండవెఱచి మలయాద్రికిఁ బోయె, నట హనుమంతుండు రామలక్ష్మణుల సన్నిధికి వచ్చి దండప్రణామంబులు[37]సేసి యేమనుచున్నాఁడు.
త్రిపుట
	(1) అయ్య మీరలు రాజసుతులో యతులొ తెలియఁగరాదు సందియ- మయ్యె మునివేషములు నృపచిహ్నములు గలుగన్‌. (2) ఏల నిచటికి వచ్చితిరి మీరెవ్వ రెప్పుడు నెచట నుందురు చాల మిముఁ గనుఁగొన్న [38]మాకాశ్చర్యమయ్యెన్‌. (3) వెంట నెవ్వరులేక యీ మునివేషములతో నడవిలోపల నొంటిఁ దిరుగఁగ నేమి కార్యంబొదవె మీకున్‌.[39]
ద్విపద.	అని పల్కి వినయమొప్పారంగ నున్న హనుమంతుఁ జూచి యిట్లనియె లక్ష్మణుఁడు. వనచరవీర యిక్ష్వాకువంశమున జనియించి లోకప్రశస్తుఁడైనట్టి దశరథేశ్వరుఁడు మా తండ్రి యీ విమల- [40]యశుఁడు రాముఁడు లక్ష్మణాహ్వయుఁ డేను దండ్రి యానతిమీఁదఁ దాపస[41]వృత్తి దండకాటవిలోన [42]ధరణిజ మేము సంచరింపఁగ రామజనపాలు దేవి- నంచితచారిత్ర యగు సీతనెత్తు- కొనిపోయె దుష్ట[43]మార్గుండు రావణుఁడు మనమున నెంచక [44]మము డాగురించి. వాని [45]పోఁబడి ఘోరవనభూములందుఁ బూనికఁ [46]దెలియంగఁ బూని యేతెంచి కమనీయగుణపుష్పకబరి యా శబరి సుమహితాత్ముఁ డటంచు సుగ్రీవుఁ జెప్ప దానిచే నతని వృత్తాంతమంతయును వీనులకింపుగా విని యా కపీంద్రు [47]నాదరంబున [48]నేలి యతని చిత్తంబు [49]ఖేదమంతయు మాన్పఁ గృప వుట్టి యిటకు వచ్చినవార [50]మెవ్వఁడవు మా మదికి [51]వచ్చియున్నవి నీ ప్రవర్తనల్గొన్ని దెలియఁజెప్పు మటన్న దినకరవంశ- [52]జలధీందునకుఁ గపిచంద్రుఁ డిట్లనియె.[53]
జంపె[54]
	(1) ఇనవంశతిలక నే నినతనూభవు[55] మంత్రి ననిలజుఁడు నా పేరు హనుమంతుఁడండ్రు. (2) కపులకెల్లను రాజు కార్యఖడ్గములకు[56] నిపుణుండు సుగ్రీవుఁ డపరిమితబలుఁడు. (3) మెలుపొందఁగా నతని మీకు బంటుగఁ జేయ నలినాప్తకులవ[57]ర్య నా చేతనౌను.
వ.	[58]అనిన రాఘవేశ్వరుని చిత్తంబెఱింగి లక్ష్మణుఁడు హనుమంతునితో నేమనుచున్నాఁడు.
జంపె[59]
	(1) శ్రీరామచంద్రుఁ డాశ్రితరక్షకుఁడు మేరు- ధీరుండు శూరుండు దివ్యాస్త్రవిదుఁడు (2) ఈ మహామహుసేవ యేప్రొద్దుఁ గావింతు నేమఱక [60]బంటనై యేను గపివర్య (3) పూనికొని రఘురామభూపతికి సాధింప- రాని కార్యములేదు త్రైలోక్యమునను (4) [61]ఐన రాజులు నొంటి నరుగ ధర్మముగాదు కాన రాముఁడు మిమ్ముఁ గైకొనఁగఁ దలఁచెన్‌.
వ.	అని పలికి నీవు పోయి గొబ్బునఁ గార్యంబు సమకూర్పుమని పంపిన హనుమంతుండు శ్రీరామలక్ష్మణులకు మ్రొక్కి వీడ్కొనిన పిమ్మట నెటువలెను.[62]
ద్విపద.	అనిలనందనుఁడేగి యర్కతనూజుఁ గని మ్రొక్కి పలికె నో కపికులాధీశ ఆరూఢి [63]నీకు ననాయాసమునను శ్రీరాముఁడనెడి నిక్షేపంబు దొరకె నింక నీయక్కఱలెల్లను దీఱె గొంకక రఘురాముఁ గొల్వు మేతెంచి[64] యనిన సుగ్రీవుండు హనుమంతుతో[65]డ ననియె సంతసమంది యనఘ నీ కతన సలలితంబుగ రామచంద్రుని జూడఁ గలిగె నా శోకాంధకారంబు వాసె నాలస్యమేల చయ్యన ఋష్యమూక- శైలంబునకు రామజనపాలుఁ దోడి తెమ్మన్న నేఁగి ధాత్రీపాలసుతుల సమ్మతిఁ దోడ్కొని సరగ నేతెంచి నికటస్థలంబున నిలిపి సుగ్రీవు- నకు విన్నవించిన నయమొప్ప నతఁడు వచ్చి యా రాఘవేశ్వరునకు మ్రొక్కి మచ్చిక నతనిచే మన్ననల్గాంచి యమ్మహామహునిచే నగ్నిసాక్షిగను నమ్మికల్గొని తాను నమ్మికలొసఁగి గుహలోపలకి దోడుకొనిపోయి మున్ను మహిపుత్రి యాకాశమార్గంబునందు దనుజాధముండైన దశకంఠుఁ డెత్తు- కొనిపోవు నప్పుడా కుధరంబుమీఁద వడి మూటగాఁ గట్టి వైచినయట్టి తొడవులం గడుభక్తితోఁ గొంచువచ్చి యవనీశునకు నిచ్చిఁ యవి వచ్చినట్టి వివరమంతయుఁ దెల్ప విని మూర్ఛవో[66]యి [67]యల్లనఁ దెలివొంది యా భూషణముల నెల్ల నేర్పడఁజూచి యెద నొత్తుకొనుచు.
వ.	[68]అప్పుడు దుఃఖావేశంబున రామచంద్రుం డేమని శోకించుచున్నాఁడు.
త్రిపుట[69]
	(1) హా సతీమణి! ధర్మచారిణి! హా గుణోన్నత! జనకసుత! నను బాసిపోయితి వింతలోనే పద్మనయన! (2) ఎంత భయపడి తల్లడించితొ యెంత యడలితొ యెంత బడలితొ యింతి రావణుఁ డెత్తుకొనిచన[70] నేమిసేతున్‌.[71] (3) నన్ను [72]విడిచియు నిలువఁజాలక నాతి వచ్చితి వడవిఁ దిరుగను నిన్ను విడి యే నెట్టులోర్తును నీలవేణి! (4) లేఁటి మాయలు మదిని దెలియగలేక పాపపురక్కసునిచే బోటి నినుఁ గోల్పడితి నిఁక నాకేటి బ్రతుకు (5) [73]ఇందుముఖి నినుఁ బాసినప్పుడె యేల పోకను నిలిచెఁ బ్రాణము నిందలకుఁ బాలైతి ధరలో నిన్నుఁ బాసి (6) రమణిరో నినుఁ బాసినప్పుడె రాతిరే శివరాతిరాయెను [74]నిముసమైనను నాదు కంటికి నిదురరాదు (7) పలుకుపలుకున నొలుక నమృతము పలుకనేర్చిన[75] జాణ ముద్దుల- కలికి చిలుకలకొలికి నిన్నెట గందునొక్కొ![76] (8) కూడఁ[77] జని యా పసిఁడిమృగమును గూల్చి చర్మముఁ దెచ్చి- నాఁడను, వేడుకలు [78]గనుఁగొనఁగనేరక వెఱ్ఱినైతి (9) లలన నినుఁ గలనైనఁ బాయఁగఁ గలన, నీ విటలేకయుండినఁ జలనమొందెను నాదు హృదయము జలజనయనా! (10) నన్ను నీ వెడఁబాయవెన్నడు నిన్ను నే నెడఁబాయఁజాలను గన్నెరో యీ వెతలు వచ్చెను గడవఁదగవే.
వ.	[79]అని మఱియు [80]నేమనుచున్నాఁడు.[81]
జంపె
	(1) తరణికులమునఁ బుట్టి శరచాపములు పట్టి తరుణిఁ గోల్పడుకంటె మరణమే మేలు (2) నను [82]శౌర్యవంతుఁడని తన పుత్రి [83]నిడినట్టి జనకవిభుఁ డీ వార్త విని వగవకున్నె (3) ఒకట నొచ్చము లేకయున్న రవివంశమున కకట నాచే నింత యపకీర్తి వచ్చెన్‌.
వ.	అని పలికి [84]రాఘవేశ్వరుం డెటువలెనుండెను.
అర్ధచంద్రికలు
	కన్నుల నశ్రులు గ్రమ్మగ వగచున్‌ ఔరా విధివశమని తల యూఁచున్‌ ఏటికి ప్రాణములిఁక నని తలఁచున్‌ క్రమ్మఱ సొమ్ములు రొమ్మున నొత్తున్‌ [85]ఏ గతి నోరుతు నిఁక నని పలుకున్‌ [86]బాపురె విధి యని ఫాలము ముట్టున్‌.[87]
వ.	అని పలికి వగవ సమయంబిదిగాదు జానకిని సాధించుటకు మున్ను వీని పగదీర్తునని తలంచి సుగ్రీవునితో రామచంద్రుం డిట్లనుచున్నాఁడు.
గీ.	నమ్ము సుగ్రీవ యింద్రనందను వధించి నిఖిల వానరరాజ్యంబు నీకు నిచ్చు- వాఁడ మీలోన మీకును వైరమైన కారణంబేమి యనఁ బల్కె గపివరుండు.
జంపె[88]
	(1) అఘవర్తనుండు మాయావి యనియెడువాఁడు రఘువంశతిలక యొకరక్కసుఁడు గలఁడు (2) వాలితో ననిసేసి వాఁడు నిల్వఁగలేక శైలగుహ చొఱఁబాఱె చని భీతితోడన్‌. (3) చనినఁ బోవఁగనీక చనియె వెంబడిఁ దాను వనచరేంద్రుఁడు నన్ను [89]వాకిటనె యునిచి (4) చని వానితో నొక్క సంవత్సరము పోరె- ననిమిషాధిపసూనుఁ డా బిలములోనన్‌.
[90]అర్ధచంద్రికలు
	అంత నెత్తురుటేఱు లంతటనె[91] వచ్చెన్‌ రక్కసుని ఘోషములు వెక్కసములాయెన్‌ వినరాకపోయెఁ గపివీరవరు పలుకున్‌.
వ.	[92]అంత నేను చింతాక్రాంతుడనై రాక్షసునిచేత వాలి మృతుండాయెనని నిశ్చయించి యా గుహవాత నొక్క పాషాణంబుఁ ద్రోచి యింద్రజునకుఁ దిలోదకంబులు విడిచి కిష్కింధకు వచ్చునప్పు డెటువలెనుండెను.
కుఱుచజంపె[93]
	(1) వనచరోత్తములెల్ల వచ్చి -మంచి దినము చేకొని నన్నుఁ దెచ్చి (2) కపిరాజ్య పట్టంబు గట్టి -రెల్ల కపులు చూడఁగ మూఁకగట్టి.[94] (3) [95]మెఱయ నను దొరను గావించి -కొలిచి రిరుగడల భక్తిచే మించి.
ద్విపద.	అంత నా రాక్షసు ననిలోనఁ ద్రుం[96]చి సంతోష[97]చిత్తుఁడై చనుదెంచి వాలి [98]యగ్గిరిగహ్వరం బంతయుఁ దిరిగి యగ్గుహవాత శిల నుగ్గుగాఁ దన్ని, యచ్చోట నను గాన కాగ్రహంబొదవఁ జెచ్చెరఁ గదలి కిష్కింధకు[99] వచ్చి, వనచరకో[100]టి కొల్వంగ నున్నట్టి ననుఁ జూచి పలికె వానరులు భీతిల్ల, ఓరి దుష్టాత్మ! సహోదరుఁ డనుచుఁ గూరిమి నిను నమ్మి గు[101]హవాత నునిచి పగఱపైఁ జనిన నా పాటు [102]గన్గొనక తెగి రాజ్యభారంబు దీర్పవచ్చితివి చేటు గోరుచునున్న చెనటివి నీవు[103] పాటించి నమ్మితి బంధుండవనుచు.[104] ద్రోహివి నినుఁ బట్టి త్రుంపక రోష- దాహంబు తీఱదు తపనజ నాకు- నని పల్కి నా పత్నియగు రుమాకాంత గొని నా ప్రధానులఁ గొట్టి నాతోడ కదనంబు సేయ నక్కడ నిల్వలేక [105]కొదుకుచు వచ్చి యీ కొండ నెక్కితిని ఈ కొండ [106]యవ్వానరేశ్వరుం డెక్క- రాకుండ శపియించె రఘురామ తొల్లి [107]యనఘుఁడైన మతంగుఁడను మహామౌని యనిన సుగ్రీవున కనియె రాఘవుఁడు.
వ.	[108]ఏమి కతంబున వాలికీ కొండ నెక్కరాకుండ మతంగుండు శపియించెనని యడిగిన రామచంద్రునకు[109] కపిచంద్రుం డేమనుచున్నాఁడు.
అటతాళము[110]
	(1) అసురవీరుఁడు గలఁడు దుందుభి యనఁగ నొకఁడు, నిర్జర- విసరమును బలుమాఱు గెలిచిన విజయశాలి. (2) అనఘ వాఁడొకనాఁడు మహిషంబగుచు వచ్చి, వారిధి ననికిఁ బిలిచినఁ జాల భయపడి యంబురాశి (3) ఘనతరంబగు రత్నజాలము కానుకిచ్చి పలికెను దనుజవల్లభ వెఱతు నీతోఁ దలపడంగన్‌. (4) ఈ జగంబున వింధ్యపర్వతమేమొ కాని, నీతో నాజికెంతటి[111]వాఁడు గావలె నసురవర్యా!
వ.	అనిన విని [112]ధైర్యగుణావంధ్యంబగు వింధ్యంబు కడకేఁగి తన సత్త్వంబు చూపె, నట యెటువలెను.
అర్ధచంద్రికలు[113]
	శృంగములఁ [114]బడఁబొడిచె నగ్గిరి శృంగములను పాదములఁ బడఁదన్నె నగ్గిరి పాదములను గండములఁ బడఁద్రోచె నగ్గిరి గండములను.
ద్విపద.	అపుడు చిత్తంబులో నతిభీతినొంది విపులసంభ్రమముతో వింధ్యాద్రివిభుఁడు దనుజవల్లభునకుఁ దనయందుఁ గల్గు[115] ఘనతరవస్తువు ల్కానుకలిచ్చి దానవాధీశ! నా తరమె నీ తోడఁ బూని కయ్యముసేయఁ బోయి వేగంబె అసమాన[116]బలశాలియగు వాలితోడఁ గసిదీర యుద్ధంబు గావింపు మతఁడు నీకు మార్పడి పోరనేర్చు నటన్నఁ జేకొని వాఁడు కిష్కింధకు వచ్చి[117] గుహలెల్ల ఘూర్ణిల్ల కొండలు డుల్ల మహి [118]తల్లడిల్ల సామజములు [119]డిల్ల ననిసేయఁ బిలిచిన నసురేంద్రు [120]మీఁద వనచరమండలేశ్వరుఁడు కోపించి.
అటతాళము[121]
	(1) రోషమున గుహవెడలి శైలవిరోధి సుతుఁడు, మహిష- వేషమునఁ బొలుపొందు దానవవిభునిఁ జూచి, (2) రెండు కొమ్ములు [122]పట్టుకొని పోకుండ నాఁగి[123], కపినా- థుండు [124]మాయాదైత్యు మహిఁ బడఁద్రోచి చంపెన్‌. (3) లీల మీఱఁగఁ జంపి వాని కళేబరంబున్‌ దన్నెను[125] జాలఁ బౌరుషమొప్ప నొకయోజనము పోవన్‌. (4) [126]తన్నినప్పుడు దానవుని రక్తంబు వచ్చి, మెండుగ [127]నిన్నగేంద్రము మీఁదఁ బడిన సహింపలేక, (5) బల్లిదుండు మతంగముని శాపం బొసంగెన్‌, వాలికి నెల్లకాలం బిమ్మహీధర మెక్కకుండన్‌. (6) ఆ కళేబరమంత దూరం బరుగఁజిమ్మన్‌, వాలికిఁ గాక చెల్లునె యన్యులకు రాఘవనృపాలా.
వ.	అని పలికి యా కళేబరంబు డగ్గఱకు [128]రామచంద్రుం దోడ్కొనిపోయి సుగ్రీవుం డేమనుచున్నాఁడు.
జంపె
	(1) [129]ఇది యొక్క యోజనము హెచ్చుగాఁ జిమ్ము నీ పదపద్మయుగమునకు బలిమిగలదేనిన్‌ (2) వాలికంటెను నిన్ను వరబలాధికుఁడనుచు జాల నమ్మఁగవచ్చు జనపాలతిలక. (3) [130]చెలువొంద నిటుసేయఁ జేరు ధైర్యము నాకు బలకాంక్ష చేకూరు భక్తిచే నిపుడు.
గీ.	అనిన విని రాఘవేశ్వరుఁ[131] డలఁతినవ్వు నెమ్మొగంబునఁ జిగురొత్త నిలిచి పాద- వనరుహాంగుష్ఠమున జిమ్మె దనుజవరుని [132]సముదితాంగంబు పదియోజనములఁ[133] బడగ.
వ.	ఇవ్విధంబునం దుందుభికళేబరంబు తన [134]బొట్టనవ్రేలఁ బదియోజనంబుల పొడవు బడఁజిమ్మి నిలిచిన రామచంద్రునితో సుగ్రీవుం డేమనుచున్నాఁడు.
త్రిపుట[135]
	(1) నరవరోత్తమ వాలి చిమ్మెడునాఁడు దైత్యకళేబరంబున నరయనున్నవి రక్తమాంసము లధికముగను. (2) చిమ్మితివి నేఁ డస్థిమాత్రము చిక్కియున్నదిగాన[136] మిక్కిలి నమ్మలేనే[137] నధికబలుఁడని నరవరేణ్యా (3) ఇట్టి సంశయ మడఁగుటకు నా యిచ్ఛ నొక్కవిధంబు దోచెను గట్టిగా వినిపింతు నది విను ఘనతమీఱన్‌.
అటతాళము
	(1) జోడు [138]గూడక వక్ర[139]గతులగు నేడు తాళ్లన్‌, సరిగాఁ[140] గూడఁ గౌఁగిటఁ [141]బట్టి యాకులఁ గోయు వాలి (2) తరువు లేడును గాఁడ నొక యస్త్రంబు దొడిగి, యేసిన వరబలాధికుఁ డనఁగ[142] వచ్చును వాలికంటెన్‌.[143] (3) అనుచుఁ బలికిన నవ్వి రాఘవుఁ డమ్ము దొడిగి, యేసెను [144]ఘనతరంబగు నేడు తాళ్లను గాఁడి పాఱన్‌ (4) తరువు లేడును గాఁడి యా భూధరము గాఁడి, శేషుని పురము [145]గనుఁగొని శరము గ్రమ్మఱఁ బొదికి వచ్చెన్‌.
వ.	అప్పుడు రామచంద్రునకు సుగ్రీవుండు సాష్టాంగదండప్రణామంబు సమర్పించి యేమని [146]కొనియాడుచున్నాఁడు.
జంపె[147]
	(1) భుజవినిర్జితతాల బుధవిహంగరసాల రజనీచరాభీల రామభూపాల (2) దివిజనార్చనలోల తేజోబలాభీల [148]రవివంశసంశీల రామభూపాల (3) సమరాగ్రజయశీల శత్రుజనవాతూల రమణీయగుణజాల రామభూపాల.[149]
వ.	అని [150]మఱియు సుగ్రీవుం డేమనుచున్నాఁడు.
త్రిపుట[151]
	(1) దేవ నీ మహిమంబు తెలిసియుఁ దెలియనైతి మనంబులోఁ బ్ర- జ్ఞావిహీనుఁడనైతి మిక్కిలి జడుఁడనైతిన్‌. (2) [152]నీకె యీ శరలాఘవము దగు నీకె తగు నీ చిత్రమహిమము లోకులకు లేదఱయఁగా నే లోకములను (3) కరుణతో నా నేరమంతయుఁ గాచి [153]యాపదలెల్ల దీర్చియుఁ బరమపావన యేలు నను నీ బంటుగాను (4) [154]శరణుఁ జొచ్చినవానిఁ గాచుట జానకీపతి యుత్తమంబయి వఱలుఁ గావున నన్నుఁ గావుము వాలి యెదురన్‌. (5) నిన్ను నమ్మితి నన్నుఁ గావుము నిక్క మిల నా దైవమైతివి సన్నుతింపఁగ నెంతవాఁడను సరసిజాక్షా.
వ.	అని సన్నుతించిన సుగ్రీవునిం జూచి శ్రీరామచంద్రుండు దయారససమన్వితుండగుచు నేమనుచున్నాఁడు.
తే.	[155]పొమ్ము సుగ్రీవ కిష్కింధపురమునకును వాలితోఁగూడ యుద్ధంబు లీలజేయు నాదు శరముల నాతని నమరద్రుంచి నిఖిలవానరరాజ్యంబు నీకు నిత్తు.
వ.	అని పంపి తానును వెంబడి లక్ష్మణసహితంబుగా వచ్చి యొక్క వృక్షంబు చాటున నుండె నప్పుడెటువలెనుండెను.
ద్విపద.	[156]దినకరతనయుండు దేవేంద్రతనయు ననిసేయఁ బిలిచిన నా యింద్రసుతుఁడు కినుకతో వచ్చి సుగ్రీవుని ఱొమ్ము తన ముష్టిఁ బొడిచినఁ దపననందనుఁడు జడియక యొక మహాశైలశృంగంబు వడిమీఱఁ గొనివచ్చి వాలిపై వైవ బలభేదిసుతుఁ డది పగులంగఁ దన్ని జలజాప్తసూను మస్తక మఱచేత మొత్తిన నొక్కింత మూర్ఛిల్లి తెలిసి యత్తఱి సుగ్రీవుఁ డచలేంద్ర మొకటి పెకలించుకొని వచ్చి భీకరధ్వనులు ప్రకటించి దేవతాపతిపుత్రు నేయ[157] దానిచేఁ గడునొచ్చి దశకంఠువైరి భానుజుఁ జొరఁబడి పట్టుక పొడువ [158]బలమఱి రఘురాముపై దృష్టి నతఁడు[159] సొలవక దిక్కులు చూచుచునుండె.
వ.	[160]అయ్యవసరంబున వృక్షంబు చాటున నుండి [161]రామచంద్రుం డేమని వితర్కింపుచున్నాఁడు.
ఏకతాళము[162]
	ముక్కులు చెక్కులు మూపులు వీపుల్‌ ప్రక్కలు పిక్కలు బరులును దరులున్‌ స్వరములు శిరములు జానులు వీనుల్‌ కరములు నురములు కాళ్లును వ్రేళ్లున్‌ [163]ఎక్కువతక్కువ [164]లింతయు లేకన్‌ ఒక్కరూపమున నున్నవి చూడన్‌.
గీ.	ఏర్పరింపఁగ రాకున్న నితఁడు వాలి యితఁడు సుగ్రీవుఁడని యెట్టు లెఱుఁగవచ్చు నెవ్వఁ డీల్గునొ తొడిఁబడ నీ యమోఘ- సాయకంబేయ నని రాముఁ డేయకుండె.
వ.	అంత నొక్కవిధంబున వాలిచేత విడిపించుకొనివచ్చి ఋశ్యమూక పర్వతం[165] బెక్కి తన్నుఁ జేరవచ్చిన రామచంద్రునితోఁ దలవంచుకొని సుగ్రీవుం డేమనుచున్నాఁడు.
త్రిపుట[166]
	(1) దేవ నమ్మితి [167]నిన్నుఁ గరుణాదృష్టిఁ జూచెదవనుచు [168]నయ్యో కావవైతివి వాలిచేతను గాసి[169]పడగాన్‌ (2) నిజము పలికితి వాలిఁ జంపెద నిన్నుఁ గాచెదనంచు నయ్యో భుజబలోన్నత యింతలోనే బొంకఁదగునే (3) ఇనకులుండవు సత్యసంధుఁడ వీవు బొంకితివనఁగ[170] వచ్చునె యనఘ యిటువలె నగుట నా పుణ్యంబుగాక.[171]
ద్విపద.	అనిన సుగ్రీవున కనియె రాఘవుండు వనచరోత్తమ యేల వగచెద వింక[172] వారక [173]చూడఁగా వాలి రూపంబు నీ రూపమొక్కటై [174]నియతితో నుండ నేయకుండితి నింతె యిమ్మహాఘోర- సాయకంబెవ్వని జంపునో యంచుఁ గరమొప్పునట్టి యీ గజపుష్పమాల ధరియించి పోయి యుద్ధము సేయుచుండు [175]మిప్పుడేమియుఁ జెప్పనేల సుగ్రీవ యప్పుడు చూడు నా యంతరంగంబు. నావుడు రఘురామునకు జాగి మ్రొక్కి [176]భూవిభుఁ డిచ్చిన పుష్పదామంబు గళమున [177]నిడిపోయి కమలాప్తసుతుఁడు బలభేదినందను బవరమ్మునకును బిలిచిన విని రోషభీషణాకార- కలితాత్ముఁడై వాలి కడునవ్వి పలికె.
అటతాళము
	(1) చంపఁజాలక విడిచిపెట్టిన సరకు గొనక, వీఁడొక తెంపుగల మగవానివలెనే తిరిగివచ్చెన్‌ (2) వీని నిఁక మఱి ప్రాణములతో [178]విడిచిపెట్టం, జెల్లదు పూని చంపెదనంచు నంతఃపురము వెడలెన్‌ (3) తార యడ్డమువచ్చి నయ మరుదారఁ బలికెన్‌, విజయో- దార యేటికి బోయెదవు రవితనయు మీఁదన్‌ (4) నిన్న నీచే భంగపడి చెడి [179]నేడు వచ్చునె పోరికిన్‌, తిరిగియు పన్నతనమున నొక్కబలియుని ప్రాపులేక (5) అనఘ యంగదుచేత నొకకార్యంబు వింటిన్‌, దశరథు పనుపునను రాఘవుఁడు కాననమునకు వచ్చెన్‌.[180] (6) వనితఁ గోల్పడిపోయి యల దశవదనుచేతన్‌, దినకర- తనయుఁ[181] గైకొని బాసలిడెనట నిను వధింపన్‌ (7) ఆ మహాత్ముఁడు మనుజమాత్రుం డనఁగరాదు, త్రిభువన- ధాముఁ డచ్యుతుఁ డతని [182]గెలువగ దరముగాదు (8) [183]రమణతో సుగ్రీవునకుఁ గపిరాజ్యమిచ్చి, గొబ్బున సమరభీకరుఁడైన రాఘవు శరణు సొరుము.[184]
వ.	అని పలికిన చిఱునవ్వునవ్వి యవ్వీరాగ్రగణ్యుండు[185] తారతో నేమనుచున్నాఁడు.
జంపె
	(1) గతిలేక పోయి రాఘవు[186] మఱుఁగుఁజొచ్చె రవి- సుతుఁడు [187]నా కేమిటికి సుదతి యీ రోఁత (2) ననువంటి బలసమేతుని విడిచి చేపట్టె నినతనూజుని రాముఁ డే నీతిపరుఁడు (3) దశకంధరునిచేతఁ దరుణిఁ గోల్పడినపుడె దశరథాత్మజు లావు తలఁపనేమిటికి (4) చాలు నీ పనిలేని [188]జోలి యేమిటికి రణ[189]- కేళిఁ జంపెదను సుగ్రీవు [190]నిదె పట్టి.
ద్విపద.	అని తార మదిలోని యడలు వారించి ఘనగతి కిష్కింధ కదలి యేతెంచి యుగ్రనిశ్వాసముల్‌ హుమ్మని వెడల సుగ్రీవు ముందఱ శూరతఁ బలికె నోరి నాతో నిన్న యుద్ధంబు సేసి [191]పాఱియు నిపుడేల పఱతెంచి తీవు? నీతియు సిగ్గును నెఱయంగ విడిచి [192]యే తెంచితివి శిరమిదె త్రుంచువాఁడ. [193]నిలునిలుమని గర్వనిర్వాహమహిమ తలపడి ఘోరయుద్ధము సేయు [194]తరిని వాలి శౌర్యమునకు వడి నిర్వహింపఁ జాలక భీతుఁడై జలజాప్తసుతుఁడు వడిచెడి పాఱిపోవను గాళ్లురాక[195] [196]తడఁబడఁగా నింక తడయరాదంచు మెల్లనచేరి[197] సౌమిత్రిచేనున్న విల్లందుకొని రామవిభుఁ డెక్కుపెట్టి యురగేంద్రనిభమైన యొక దివ్యశరము తిరమొప్ప సంధించి తెగనిండఁ[198] దిగిచి వానరాధీశ్వరు వక్షస్స్థలంబుఁ బూనిక గుఱిసేసి పొంచి యేయుటయు ననలకీలలు గ్రమ్ము నమ్మహాశరము చని వాలిఱొమ్ము వెచ్చని నెత్తురొలుక, [199]సరికట్టె నప్పు డా శక్రనందనుఁడు శరము తోడను గూడ జగతిపై వ్రాలె.
గీ.	తరువు లేడు గాఁడి డగ్గరి గిరి డుల్చి జగతి[200]గాఁడి యురగ జగతి[201]గాఁడి [202]దొనకు వచ్చునట్టి మనుజేశు బాణంబు ప్లవగనాథుఁ [203]దూఱి పాఱదయ్యె.
వ.	[204]అంతం దన్నుం జేరవచ్చిన రామచంద్రువంకం జూచి వాలి యేమనుచున్నాఁడు.
త్రిపుట[205]
	(1) నాయమెఱుఁగక చంపితివి నరనాథ పాపముఁ గట్టుకొంటివి బోయవింతియె కాక నీవొక భూమిపతివా? (2) బ్రాఁతి యయ్యెనె సకలధరణీభారనిర్వహణైకభుజునకుఁ గ్రోఁతిమాంసంబేల [206]తలఁచితి క్రూరబుద్ధిన్‌? (3) అన్నదమ్ములు మేము మాలో నలిగి చిత్తములోనఁ[207] బోరుచు- నున్న నీకుఁ బ్రసక్తిగలదే యొకని దునుమన్‌? (4) ఏవగింపక మౌనివయ్యును హింసఁజేసితి[208] వదియు దొంగిలి భూవిభుండవుగావు తపసివిగావు నీవు. (5) తప్పు గలిగిన నాజ్ఞవెట్టను [209]తగును భరతేంద్రునకు న్యాయము తప్పి [210]నీకు వధింపఁజెల్లునె తపసివర్యా?[211]
వ.	అని మఱియు[212] నేమనుచున్నాఁడు.
జంపె
	(1) కరుణాపయోధి రాఘవుఁడు ధర్మాత్ముఁడని [213]నరులెంచఁగాఁ గాక నమ్ముదునె నిన్ను (2) బలిమిగా నీవింత పాపకర్మంబునకు [214]తలఁచు టే నెఱుఁగ కెంతయు మోసపోతి (3) ననుఁ[215] బేరుకొని పిల్చి నా ముఖాముఖి నిల్చి జననాథ పోరాడి చంపలేవైతి (4) పొంచి యేసితి రామభూపాల [216]కులధర్మ- మెంచుకోలేవైతి [217]వెంతచేసితివి (5) శ్రీరామ నీ రామఁ జెఱఁగొన్న రావణుని వారధుల ముంచితిని వాలమునఁ[218] జుట్టి (6) ఒకమాట నాకుఁ [219]జెప్పకపోయితివి గాక [220]సకలదైత్యుల దున్మి జానకిని దేనె.
వ.	[221]అనిన రామచంద్రుండు వాలితో నేమనుచున్నాఁడు.
జంపె
	(1) ఏల కపివర్య! యీ పాలుమాలినమాట- లోలి నాడెదు [222]శౌర్యశాలివై యుండి (2) రోసమున నిజసోదరుని యాలి గైకొన్న దోసకారివి నిన్ను ద్రుంపనే[223]తగవు (3) పరమధార్మికుఁడైన భరతవిభు పంపునను [224]జరియించుచును దోషకరుఁ జూడఁగలమ? (4) పొంచి యేసితి వంటి భువిలోన మృగములను పొంచి [225]యేయకయున్నఁ బోవె దవ్వులకు (5) [226]ధర్మమే జయమనుచుఁ దలఁపనేరని ఘోర- దుర్మార్గులకు బ్రతుకు దూరమై చనదె?
వ.	అని పల్కుసమయంబున వాలి మూర్ఛాగతుండయ్యె నట[227] యెటువలెను.
ద్విపద.	అంత నా వృత్తాంత మగచరుల్గొంద[228]- ఱంతఃపురంబున కరిగి వేగంబె తారతో వినుపింప ధైర్యంబు వదలి దారుణంబగు మూర్ఛ దద్దయు మునిఁగి మెల్లనఁ దెలిసి యా మీనాక్షి హస్త- పల్లవంబులు[229] సాఁచి పాపట చెదర వడి[230] మోదుకొనుచును వాలుఁగన్నులను వడియు[231] బాష్పజలంబు వఱదలై పాఱ నడుగులు తడఁబడ [232]నఱుపేదనడుము గడగడ వడంక ముక్తామణుల్‌ రాల పెనఁగొన్న పెన్నెరు ల్పిఱుఁదుపైఁ[233] దూలఁ జనుదెంచి జీవితేశ్వరుమీఁద[234] వ్రాలి[235] ఎలుఁగెత్తి బెట్టుగానేడ్చి ప్రాణేశు తలయెత్తి మెల్లనె తన తొడఁ జేర్చి[236] పయ్యెద కొంగునఁ బతిముఖాంభోజ- మొయ్యనఁ దుడుచుచు నువిద యిట్లనియె.
అటతాళము[237]
	(1) కపికులోత్తమ! కపిశిఖామణి! కపివతంసా! నిర్మల- కపికులాంబుధిపూర్ణహిమకర కపివరేణ్యా! (2) ఎల్ల లోకము లేలునట్టి సురేంద్రునకున్‍ బుట్టిన బల్లిదుండవు నీవు [238]మనుజుని బారిఁ బడితె (3) అలుక మీరఁగ రావణాసురు నబ్ధులందున్‌ ముంచిన బలసమున్నతి నేడు తొలఁగెనె ప్రాణనాథ! (4) అమృతవారిధి [239]ద్రచ్చి దివిజుల నాదుకొన్న మగఁటిమి సమసిపోయెనె నేఁడు కపికులచక్రవర్తి! (5) [240]రామచంద్రుండు నరుఁడుగాఁడు పురాణపురుషుండనుచు [241]నయ్యో వేమఱును బలవించి చెప్పిన వినకపోతి (6) ఏమిసేయుదు [242]శోకవారిధి నెట్లు గడతు దైవము నేమియని పలవించి దూఱుదు [243]నెందుఁ జొత్తున్‌. (7) [244]క్రాలు గన్నులనీరు వఱదలుగాఁగ నేడ్చు నంగదు- నేల మాన్పవు సుతునిపై దయ యెందుఁ బోయెన్‌.
వ.	[245]అని మఱియు నేమనుచున్నది.
జంపె
	(1) ప్రాణేశ! నీవంటి పతి జన్మజన్మములకు నేణాంకబింబాస్య [246]కిల గలుగగలదె (2) కపికులోత్తమ! రాయి గాఁబోలు నా గుండె యిపుడు తుమురైపోవ దేమిసేయుదును (3) నాపాలి [247]దేవుఁడవు నా ప్రాణనాథుఁడవు నీ పొందులేకున్న నే నెట్టు [248]లోర్తు (4) పలుమాఱు నావంటి పాపాత్మురాలికిని నెలమి నీ సంసర్గ[249]మేల సిద్ధించు (5) వనచరోత్తమ! నీవు చనిన లోకంబునకు నెనయ వచ్చెదఁ గాక యికనుండ[250] గలనే?
వ.	అని [251]పలికి తన యెదురనున్న సుగ్రీవునిం జూచి తార యేమనుచున్నది.
జంపె
	(1) భానువంశజుఁడు [252]నీ పాలింటి దైవమై వానరేశ్వరుఁ జంపె వర్ధిల్లు మిఁకను. (2) ఏపాటి పౌరుషము[253] హెచ్చె నిందుల నీకుఁ [254]బాపమని మదిలోనఁ బరికింపవైతి. (3) [255]నీ కోరినట్లయ్యె [256]నీ తపం బీడేఱెఁ గైకొని యేలు మీ కపిరాజ్యమెల్లన్‌.
వ.	అని [257]సుగ్రీవునిం దూఱి రామచంద్రుఁ [258]గనుంగొని యేమనుచున్నది.
త్రిపుట
	(1) ఆలి చెఱఁగొని [259]పోయినట్టి దశాస్యుడుండగ నిర్నిమిత్తము వాలి నేటికిఁ జంపితివి రఘువంశతిలకా! (2) [260]ఇట్టి సాహసకర్మ మెచటికినేఁగె భరతుఁడు సీమ వెడలఁగఁ- గొట్టి రాజ్యము పుచ్చుకొన్నెడఁ గువలయేశా! (3) నాయ మేటికిఁదప్పితివి రఘునాథ! జానకితోడనే చెఱఁ- బోయెనే నీ రాజనీతియు భూరిమతియున్‌.[261] (4) పుణ్యపాపము లెఱుఁగ వెక్కడి భూవ[262] రుండవు నీవు తలఁపఁగ గణ్యుఁడవె గుణహీనుఁడవు నీ ఘనత యెంత? (5) ఎన్న నెటువలెఁ బుట్టినాఁడవొ యినకులంబున నకట నిను రా- జన్న దోషము వచ్చు హరిహరి [263]యనఁగ విన్నన్‌.
వ.	అని పలుకు సమయంబున వాలి మూర్ఛం దెలిసె నప్పుడు తన సమీపంబున శోకబాష్పకలితనేత్రుండయి తలవంచుకొనియున్న సుగ్రీవునిం జూచి యేమనుచున్నాఁడు.
జంపె
	(1) వగపేల సుగ్రీవ వైరమెల్లను దీఱె జగమెఱుంగగ రామచంద్రుచే నిపుడు (2) రమ్ము సూర్యతనూజ రాజులను మదిలోన నమ్మకుము వారి మన్నన లస్థిరములు (3) రామవిభుతోడ మునుపేమి చేసెదనంటి- వా మాట చెల్లించి యతనికృప [264]నొందు. (4) దినకరాత్మజ నాకు దేవేంద్రుఁడిచ్చె నీ కనకమాలికఁ దొల్లి కడు సంతసిల్లి. (5) ఇది గళంబునఁ దాల్చి యెల్ల కపిరాజ్యంబు పదిలుండవై యేలు బహువత్సరములు. (6) [265]అంగదుఁడు బాలకుం డరయఁ డేమియు, నంత- రంగమున దయయుంచి రక్షింపు మితని. (7) మా నేరములఁ దలచి మదిలోన గోపింప- కీ నిసువు నీడేర్పు మితఁ[266]డె నీ సుతుఁడు.
వ.	అని పలికి సుగ్రీవునకుఁ దన మెడనున్న కంఠమాలికనిచ్చి వెక్కసంబుగా శోకభరంబున వెక్కివెక్కి యేడ్చుచుం దన మొగంబు చూచుచున్న యంగదుని జూచి వాలి యేమనుచున్నాఁడు.
జంపె
	(1) ఓ తనయ! [267]శోకించుచుండ నీ కేమిటికిఁ బ్రీతి సుగ్రీవుండు పినతండ్రి గాఁడే (2) నీ మీఁదఁ గడుప్రేమ నిను జాల మన్నించు నా మాఱుగాఁడె యీ నలినాప్తసుతుఁడు (3) ఏమఱక సుగ్రీవుఁ డేమికార్యముఁ జెప్పఁ దామసింపక చేసి తండ్రి [268]కృపఁబొందు (4) అన్న యిన్నాళ్లవలె [269]నాగడంబులు సేయ- కెన్న నెవ్వరికైన హితమాచరింపు[270] (5) ప్రతిలేని [271]కపిరాజ్యపట్టంబు నినుఁ గట్టి సుతుఁడ [272]నీ విభవంబు సూడలేనైతి.
ద్విపద.	అని కుమారుని దేర్చి యవనీశమౌ[273]ళిఁ గనుఁగొని పలికె నా కపిచక్రవర్తి యో మహాత్మ! దయాపయోనిధి! రామ! భూమీతలేశ! నా పుణ్యమెట్టిదియో నీచేత మృతిఁబొంద నేఁడు [274]నాకబ్బె నాచారపరులకు నందగారాని [275]వైకుంఠమెదురుగా వచ్చె నిచ్చటికి గైకొంటి నా పాతకములెల్లఁ బాసె నేను ధన్యుఁడనైతి [276]నిహపరంబులకు భానువంశాధీశ! భవనాశరామ! ప్రాణముల్‌ నిర్వహింపవు మేన నింక బాణంబు తీయవే పార్థివోత్తంస! నావుడు రామభూనాథుఁడు చేరఁ- [277]గావచ్చి నిజభుజాగర్వంబు మెఱసి కపికులాధీశు వక్షము [278]గాఁడియున్న విపుల[279]సాయక ముద్దవిడి పెల్లగించె నప్పుడు రఘురాము నాత్మలో నిల్పి యొప్పుగా నింద్రజుఁ డూర్ధ్వలోకమున కరిగె నావేళఁ దారాది కామినులు గురుతరధ్వనులతో గుంపుగా నేడ్వ నంగదుఁ డధికశోకాంధకారమున [280]బ్రుంగుఁడై నేలపైఁ బొరలంగఁ జొచ్చె.
వ.	అప్పు డయ్యంగదుని శో[281]కంబు భరింపలేక సుగ్రీవాది వానరులు మహారోదనంబు చేసి రక్కోలాహలంబు మందరమథితమహార్ణవంబు ఘోషంబు ననుకరించె [282]తదనంతరంబ.
క.	తారాదిసతుల శోకము వారించి కుమారుఁ దేర్చి వాలికిఁ [283]బరలో+ [284]కారోహణాది సత్క్రియ- [285]లా రవితనయుండు రాము [286]నానతిఁ జేసెన్‌.
వ.	అంత నా రామచంద్రుండు కపివీరులం బిలిపించి సుగ్రీవునిఁ దోడ్కొనిపోయి కిష్కింధలో రాజ్యపట్టంబు గట్టుం, డంగదు యువరాజ్యపట్టంబు గట్టుండని యానతిచ్చి పంపిన కపివరులు రవిసుతుని పురంబునకు దోడ్కొనిపోయి రప్పుడు పురజను లేమనుచున్నారు.
జంపె
	(1) కటకటా! యేల నిష్కారణము జంపె నీ కుటిలునకుఁగా వాలిఁ గువలయేశ్వరుఁడు (2) చెవి నిల్లుగట్టుకొని చెప్పి చంపించె నీ రవి[287]సుతుండే ద్రోహి రాముఁడే మెఱుఁగు (3) ఎవ్వరును జంపింప రీ పాపకర్ముఁడే క్రొవ్వి చచ్చెను తార, [288]కొడుకు వద్దనఁగన్‌? (4) దశరథాత్మజుతోడ తగునె వైరము హస్తి- మశకాంతరము వెఱ్ఱిమర్కటము గాక. (5) మన కేమిటికి వాలి యినతనూజుఁడు మేలు- జనుల పాలిఁట వాఁడు శాంతవర్తనుఁడు.
వ.	అని పలుకు సమయంబున సకలవానరులు కిష్కింధలో బట్టంబుగట్టి రట యెటువలెను.
అర్ధచంద్రికలు[289]
	స్వర్ణకుంభములందు గంగాజలము దెచ్చి అంబుజాప్త తనూజు నభిషేకంబు సేసి ఫాలదేశమునందు బంగరుపటము గట్టి యునిచి రర్కతనూజు సింహాసనమునందు.
వ.	తదనంతరంబ యంగదునకు యువరాజ్యపట్టంబు[290] గట్టిరప్పుడు [291]పుణ్యాంగనలు ధవళంబులు పాడి రట యెటువలెను.
ధవళములు
	(1) శ్రీరాముఁడు గుణధాముఁడు వారిజదళలోచనుఁడు శూరత రావణు[292] గూలిచి నారీమణిఁ దేవలయున్‌.[293] శోభానమే. (2) రాముని కృప కపిరాజ్యము క్షేమంబునఁ బాలించి శ్రీమంతుఁడు సుగ్రీవుఁడు భూమండలి పొగడొందున్‌. ||శో|| (3) సంగరవిజయముతో నుప్పొంగెడు సుగ్రీవునకు సంగతిగా యువరాజై యంగదుఁ డిలఁ [294]బెంపొందున్‌. ||శో||
వ.	అప్పుడు సుగ్రీవుండుఁ సకలవానరసమేతంబుగాఁ గానుకలు గొంచు రామచంద్రుని సేవింపవచ్చు [295]నప్పు డగ్గిరిప్రాంతంబున నున్న చెంచెతలు ఏలలు పాడి రట యెటువలెను.
ఏలలు
	(1) భానువంశమునఁ బుట్టి దానవకామినిఁ గొట్టి పూని మఖము నిర్వహింపవా, ఓ రామచంద్ర, మౌనివరులు సన్నుతింపంగాన్‌. (2) రాతి నాతిఁజేసి పురా- రాతి చేతివిల్లు విఱిచి భూతలేంద్రులెల్ల [296]మెచ్చఁగా, ఓ రామచంద్ర, సీతను వివాహమాడవా. (3) పరశురాము భంగపఱిచి భరతునకు రాజ్యమిచ్చి [297]గురుఁడు పనుప నడవి కేఁగవా, ఓ రామచంద్ర, సురలు భూసురులు మెచ్చఁగా. (4) పాపజాతి సుప్పనాతిఁ గోపగించి ముక్కు [298]చెక్కి యేపునను ఖరుని ద్రుంచవా, ఓ రామచంద్ర, చూపు [299]నిల్పి మృగము నేయవా. (5) దేవుఁడని తెలియలేక [300]కావరించి వాలి సచ్చె దేవ! నీతో నిగ్రహించిన, ఓ రామచంద్ర, రావణునికి నిదే పాటు[301]రా.
వ.	[302]అంత సుగ్రీవుండు రామచంద్రునిఁ జేరవచ్చి [303]కానుకలొసంగి సాష్టాంగదండప్రణామంబు చేసి యేమని వినుతించుచున్నాఁడు.
[304]సీ.	దండంబు శార్ఙ్గకోదండమండితహస్త | దండంబు వైకుంఠధామ నిత్య దండంబు కుండలీంద్రసుమౌక్తికచ్ఛత్ర | దండంబు దుర్జనఖండ దేవ దండంబు వారాశిదర్పసాహసజైత్ర | దండంబు దశరథతనయ వీర దండంబు మౌనీంద్రతతినిత్యపోషక | దండంబు యిందిరాధామవక్ష[305]
గీ.	దండ మినవంశజలనిధితారకేశ | దండ మఘహారయాతతధవళకీర్తి దండమౌ నీకు లోకేశధవళనయన | దండ మని కేలుమొగిచె నా తపనసుతుఁడు.
జంపె[306]
	(1) [307]అరిభయంకరరామ అమితగుణసంసీమ! కరుణాభిరామ శ్రీకాకుత్స్థరామ! (2) రవికులాంబుధిసోమ రాజకులసుత్రామ! రవికోటిసమధామ రామాభిరామా!
వ.	అని సన్నుతించి రాఘవేశ్వరా మీరిచ్చోట నుండ నేమిటికిఁ గిష్కింధకు వేంచేయుండని పలికిన [308]రాఘవేంద్రుండు సుగ్రీవునితో నేమనుచున్నాఁడు.
ద్విపద.	వనజాప్తనందన వనవాసమునకుఁ జనుదెంచి మునివృత్తిఁ జరియించుచుండి[309] పట్టణంబులకు భూపతుల చందమున [310]నెట్టు రావచ్చు నీవెఱుఁగవే నీతి వానకాలము వచ్చె వైరులమీఁదఁ [311]బూని కయ్యముసేయఁ బోఁగూడ దిపుడు మా తమ్ముఁడును మేము మాల్యవంతమునఁ బ్రీతి నుండెదము సుగ్రీవ [312]నీ వేఁగి యీ నాల్గునెలలును నెలమిఁ గిష్కింధ- లోనుండి వర్షంబు [313]లోఁబడునపుడు సనుదెమ్ము వానర[314]సైన్యంబుతోడ- [315]నని, భానుసుతుఁ బంపి యనుజుండుఁ దాను మనుజేశ్వరుఁడు పోయె మాల్యవంతమున- [316]కినతనూజుండు కిష్కింధ కేతెంచి [317]తారాసమేతుఁడై తరుణీకృతోప- చారుఁడై వేడ్కలు సలుపుచునుండె.[318]
[318]
ద్విపద.	అని సమస్తాసురారాతికదంబ- వినమిత నిజభుజావిక్రము పేర సురుచిరప్రార్థనాసుభగంభవిష్ణు వరహావతార శ్రీవాసుని పేర నాతతార్చనలాలనాతిశయాళు భీతరక్షణు పేర స్పృహయాళు పేర నిగమగోచరు పేర నిఖిలలోకేశుఁ- డగు కందుకూరి జనార్దను పేర నంకితంబుగఁ గాళికాంబాప్రసాద- సంకలిత కవిత్వచాతుర్యధుర్య- తావర్య(ద్య) పెదలింగనార్యతనూజ కోవిద స్తవనీయగుణ రుద్రధీర విరచిత సుగ్రీవవిజయాభిధాన కరుణభాసుర యక్షగానప్రబంధ- మా చక్రవాళశైలావనియందు నాచంద్రతారార్కమై యొప్పుఁ గాత.
సుగ్రీవ విజయము - యక్షగానము - సంపూర్ణము.

---

^[1] వారిధి

^[2] గ. మొప్పఁగఁజేసి

^[3] గ.ఘ. విధులన్‌

^[4] జ.ఝ. గణించి

^[5] చ. కావ్యసద్భావుల నాదిసత్కవులఁ బ్రార్థనజేసి నుతించి వేడుకన్‌

^[6] క. ఆశ్రితజనపోషకుండైన

^[7] ఖ.ఘ.జ.ఝ. కీర్తింపుచున్నాఁడు

^[8] చ. ఆహిరిరాగం

^[9] గ. చర్యుడు

^[10] ఛ. నుతి

^[11] చ.జ.ఝ. లలో నీ చరణము రెండవదిగా నున్నది.

^[12] క.ఖ.గ.ఘ.చ.ఛ.జ. సన్నుతించి

^[13] చ.ఛ.ఝ. యా దేవునకు

^[14] సెప్పెనట యెటువలెను. (అన్నిటియందును)

^[15] చ. సౌరాష్ట్రరాగం

^[16] క.గ. సేతువుగట్టిన సీతాపతికిన్‌

^[17] జ. గూల్చిన

^[18] జ. భావజు

^[19] గ. గొల్చిన

^[20] దీని పిదప గ. గోవులఁ గాచిన గోపాలునకున్‌

^[21] క.గ.చ. చక్రాస్త్రునకున్‌

^[22] ఖ.జ. క్రమంబెటువలె నుండెను.

^[23] చ.ఛ. డఖిలమంత్రులుఁ దాను

^[24] ఘ. విలాసములకు

^[25] ఖ.ఛ. కోవిదుల

^[26] క.ఖ. మనమును, గ.ఘ.చ.ఛ. మనముల

^[27] ఘ. వారివలెను

^[28] గ.ఘ.ఛ. ధారణములు

^[29] గ.చ.జ. నిలువ శాకరింపక, ఛ. నిలువ సైరింపలేక

^[30] క. సుగ్రీవునిం జూచి

^[31] ఘ.చ.జ.ఝ. పరమరిసించి చూడక

^[32] క. యందు రెండు మూఁడు చరణములకు మాఱుగా,
కపటమూర్తుల ఖలుల నప్పుడె గనగవచ్చును వీరలందును
కపటమించుకయైనఁ గానము కలఁగనేలా.

^[33] ఖ.ఘ.చ.జ.ఝ. లందు రెండు చరణములు మాత్రమే గలవు. గ. యందైదవదియుఁ గలదు.

^[34] గ.ఘ.ఛ.ల యందు కడపటిదిగ,
పోఁడిమిగ నే వారితోడను పూసగ్రుచ్చినరీతిఁ బలికియు
వేడుకలరఁగఁ దెలిసివచ్చెద నూరకుండు.
ఝ.లో హత్తివీరులు చూడ సజ్జనవృత్తి నరసి యూరకె
తత్తరింతురే యరసిచూడక తపనతనయా.

^[35] క. వెఱవకుండుము.

^[36] ఝ. అనిన సుగ్రీవుండు హనుమంతుని వాక్యంబులు విని అయినను

^[37] ఝ. లాచరించి ముకుళితకరకమలుండై యేమనుచున్నాఁడు.

^[38] క.ఖ.ఘ.జ.ఝ. మదికాశ్చర్య

^[39] క.ఖ. అని పలికిన హనుమంతుని జూచి లక్ష్మణునితో శ్రీరామచంద్రుం డేమనుచున్నాఁడు.
*జంపె*
వీని నమ్మఁగవచ్చు విశ్వాసపరుఁడౌట
వీని నమ్మగవచ్చు విశ్వంబులోను.
పుట్టుబ్రహ్మచారి భుజబలోన్నతశాలి
ఘనవజ్రపంజరము కంటె లక్ష్మణుఁడా
మంచివాఁడగు వీఁడు మర్మజ్ఞుఁ డితఁడౌను
మన జానకిని దెలియ మఱి యుత్తముండు.
వ. అనిన శ్రీరామచంద్రునితో హనుమంతుం డేమనుచున్నాఁడు.
*త్రిపుట*
(?) నా రూపుగన్నపుడె నా తల్లిదండ్రివని
నీ పాదపద్మములు నే చేరి కొలుతున్‌.
నీవె నా గురుఁడవని నీవె నా దైవమని
నీ విపుడు నన్నేలు నిన్నెపుడు గొలుతున్‌.
అని పలుకు హనుమంతునితో లక్ష్మణుఁ డేమనుచున్నాఁడు.

^[40] ఝ. యశుఁడు రాముడు లక్ష్మణాఖ్యుండ నేను

^[41] గ. క్రియల

^[42] ఝ. దావుగా మేము

^[43] గ. వర్తనుఁడు, ఝ. కొనిపోయె మమ్ముఁ గైకొనక రావణుండు

^[44] క.ఖ.గ. మము మోసగించి, ఘ.ఛ. మనమున వెఱువక మమ్ము మొరంగి, ఝ. మొనయంగలేక మమ్మును గనుమొరఁగి, చ. మనమున నేవగింపగ మమ్ము మొరఁగి.

^[45] ఘ.ఝ. వెంబడి

^[46] ఘ. తెలియగఁ బోవనేతెంచి, ఝ. తెలియక

^[47] ఘ. నాదరంబుగ నతని చిత్తంబులోని

^[48] జ. జేరి

^[49] ఖ. ఘోర

^[50] క.ఘ.ఛ. మెవ్వఁడ వీవు

^[51] క.ఖ.ఘ.ఛ. వచ్చియున్నది నీ ప్రవర్తన గొంత, ఝ. వచ్చితిమని చెప్పి వనచరుఁడవిటకు వచ్చితి నీ పేరు వర్తనము గొంత

^[52] జలధిచంద్రునకు అని యన్ని ప్రతులలో నున్నది.

^[53] ఝ. చంద్రుండు పలికె

^[54] చ. భైరవి

^[55] ఘ. జుని

^[56] ఖ.ఛ. లను, చ. లందు

^[57] క.ఛ. తిలక

^[58] క. అని పలికిన రామభద్రు

^[59] చ. కల్యాణి

^[60] చ. వర్తింతు నేను

^[61] ఈ పాఠము ఘ. యందుమాత్రమే గలదు.

^[62] క.ఖ.గ.ఘ.ఝ. మ్రొక్కి చనునప్పు డెటువలెనుండెను.

^[63] క. నీ కనాయాసంబు కతన

^[64] క. కొంకకు రఘురాము గొల్వు మేతెంచు, ఘ. కొల్వు కేతెమ్ము, ఖ. కొల్వు మేతెంచి, జ.ఝ. గొల్వు కేతెంచు

^[65] ఖ.ఘ. జూచి

^[66] చ. బొంది (అ)

^[67] మెల్లనఁ దెలిసి యా మెలఁత భూషణములెల్ల

^[68] ఘ. అంతట

^[69] చ. ఆహిరి

^[70] ఘ.చ. చనె

^[71] దీని పిదప క. లో
ఓ గుణాంబుధిపూర్ణచంద్రిక యో కృపాంబుధిమథనసన్నుత
ఓ గుణోన్నత నీకు నన్విడిపోగ దగునా
గ. నీకు నన్నెడబాయఁదగునా, ఘ. నిన్ను వాసి నే నోర్వఁగలనా

^[72] గ.ఘ. నీ వుండఁజాలక

^[73] క. లో ఈ చరణము లేదు.

^[74] క. గుదులుకొను బాపమున కంటికి నిదురరాదు

^[75] ఘ. ముద్దుగుమ్మవు

^[76] ఘ. నెన్నడు గందునయ్యో

^[77] క.ఘ. కూడదన్నా

^[78] క. చెల్లింపనేరక, ఘ. విహరించనేరక

^[79] అప్పుడు

^[80] క.ఖ.ఘ. మరి న్నేమనుచున్నాఁడు.

^[81] చ. లో మొదటి రెండు చరణములు మాత్రమే యున్నవి. ఘ. లో 4, 9, 10 చరణములు లేవు.

^[82] గ.ఛ. కార్య

^[83] క. నిచ్చిన

^[84] ఘ.ఛ. అని మఱి న్నెటువలెనుండెను, చ. రామచంద్రుం డెటువలెనుండెను, ఖ.ఘ.ఝ. లలో నీ వచనము లేదు.

^[85] క. ఏ గతి నోపుదు నిపుడని

^[86] ఖ.ఘ.ఛ. లలో నీ చరణము లేదు.

^[87] దీని పిదప క.ఖ. లలో,
ఏమే జానకి యెందుబోతివో గదా యేమంటినే నిన్ను నో
భామారత్నమ యోర్వఁజాల గదవే ప్రాణంబు నీ కిత్తునే
యీ మేర న్నను మన్మథాగ్ని బొరలన్‌ ఇట్లేచెగా న్యాయమే
నామీఁదన్‌ దయ లేకపోతి వటవిన్‌ భామామణీ జానకీ.
శా. ఓ చంద్రానన యో చకోరనయనా యో పుష్పగంధీ సఖీ
భూచక్రంబున నిన్ను బోలరె సతుల్‌ బొల్పందగాఁ జూచినన్‌
... ... ... ...
నీ చాతుర్య లసద్విలాసమునకున్‌ నిన్నెంతునే జానకీ.

^[88] ఛ. పాడిరాగం

^[89] ఖ.ఘ.చ. వాకిటను నునిచెన్‌

^[90] చ. నాట, జ. రేకులు

^[91] క. అంతనే వచ్చెన్‌

^[92] ఖ.చ.ఛ. చింతాక్రాంతుండ నయ్యేను

^[93] ఛ. త్రిభంగులు

^[94] గ. వైభవంబలరంగ వచ్చీ - వానరు లుభయపార్శ్వములందు నుండి - అని రెండవచరణము పిదపఁ గలదు. ఘ.చ.ఛ. లలో రెండు చరణములు మాత్రమే గలవు.

^[95] క.ఖ.గ. మెఱయ నను దొఱజేసి మించి, ముదము మెఱయగొల్చిరి భక్తిమించి

^[96] ఘ. గెల్చి

^[97] ఖ. యుక్తుఁడై

^[98] క.ఖ.చ.జ. లలో నీ ద్విపద కానరాదు.

^[99] ఝ. కిష్కింధ కేతెంచి

^[100] క.ఘ.చ.ఛ. కోట్లు

^[101] క.ఖ.గ.ఛ.జ. గుహచెంత

^[102] క.ఖ.ఘ.చ.ఛ.జ.ఝ. పాటు గైకొనక

^[103] క. నిన్ను

^[104] ఖ.గ.ఘ.చ. చేటు గోరుచునున్న చెనటి నెవ్వాఁడు, పాటించి నమ్ము నే బంధువటంచు, జ. బంధుఁడవు గావు, గ. బంధుఁ డనుకొంటి

^[105] ఖ.చ. కొదకక

^[106] క.ఖ.ఘ.ఛ. యవ్వానరేంద్రున కెక్క

^[107] గ.ఘ.ఛ. అనఘాత్మ మాతంగుఁడను

^[108] ఖ.ఘ.ఛ.జ. ఈ పర్వతము వాలి కెక్కరాకుండ నేమికతంబున, ఝ. ఈ కొండ యవ్వాలి కెక్కరాకుండ నేమి నిమిత్తంబున

^[109] ఝ. సుగ్రీవుం డేమనుచున్నాఁడు.

^[110] చ. గంభీరనాట, ఝ. త్రిపుట.

^[111] క.ఘ.చ.ఛ. వారు రావలె

^[112] క. గుణాద్యవంధ్యంబగు, ఛ. గుణవంద్యంబగు

^[113] చ. రాగఁ పాడి......

^[114] అచ్చులో ‘పడ’యను పదము లేదు.

^[115] ఖ.చ. నున్న

^[116] గ.ఘ.చ. జయ

^[117] ఝ. కిష్కింధ కేతెంచి

^[118] క.ఖ.ఘ.చ. మహి పెల్లగిల్ల

^[119] క.ఖ.గ.చ. డుల్ల

^[120] గ. తోడ

^[121] చ. ఆహిరిరాగం, జ.ఝ. త్రిపుట

^[122] ఖ. పట్టిమఱి

^[123] అ. పోకుండ వాని

^[124] ఖ. మూర్కొని

^[125] ఝ. చిమ్మెను

^[126] ఝ. చిమ్మినప్పుడె

^[127] ఝ. నిమ్మహీధరముపై

^[128] క.ఖ.ఘ.జ. రఘుపతిని

^[129] క.గ.ఘ.చ. ఇది యోజనంబునకు హెచ్చుగా నటకు నీ, పదపద్మమున జిమ్ము బలిమిగలదేనిన్‌

^[130] క.ఖ.ఘ.చ. లలో నీ చరణము లేదు.

^[131] జ.ఝ. అలరి నవ్వు- మొలక మొగమునఁ జిగురొత్త

^[132] క.ఖ. సమధికా

^[133] గ. ముల పొడవు

^[134] ఖ. బొటమనవ్రేల

^[135] చ. ఆహిరి

^[136] గ.ఘ. కాక

^[137] క.ఖ.గ.చ. నిను

^[138] ఖ. బాయక

^[139] చ.ఛ. వక్రమగు నీ

^[140] ఖ.ఘ.చ.ఛ. నొకపరి

^[141] గ. జేర్చి

^[142] క.ఖ.ఘ.చ. దగు నిను

^[143] పిదప క. లో
నీ యమోఘశరంబు రయమున నిగుడజేసి, నా మది,
పాయకుండెడి భయము మాన్పుము భానువంశా

^[144] చ. ఘనబలంబున

^[145] ఖ. గైకొని

^[146] గ. స్తుతింపుచు, ఘ. ఏమని స్తోత్రంబు సేయుచున్నాఁడు, చ. కీర్తింపుచున్నాఁడు

^[147] చ. రామప్రియ

^[148] క.గ.ఘ.ఝ. రాజధర్మవిశాల

^[149] క.ఖ.గ.ఘ.చ. అని మఱి న్నేమనుచున్నాఁడు.

^[150] చ. ఆహిరి

^[151] ఘ. జయ శుభాకర రామ జయ ముత్తమాకామ (ఛ. జయజయోత్తమకామ.) జయభూపతే రామ జయ కృపాసీమా

^[152] క.ఖ.గ.ఘ.చ.ఛ. లలో నీ చరణము లేదు.

^[153] గ.చ. నా పగయెల్ల

^[154] ఘ.చ.ఛ. లలో 4, 5 చరణములు లేవు. క.ఖ. గల యందు (4, 5) పైవానికి మాఱుగా
దివిజవందిత శరణురాఘవ దేవదేవ మునీంద్రసన్నుత
భువనరక్షణ నన్ను గావుము భూవరేణ్యా.

^[155] ఖ.చ.ఛ.జ.ఝ. పొమ్ము సుగ్రీవా కిష్కింధకుఁబోయి వాలి తోడ యుద్ధంబు సేయుచుండుము. మదీయశరఘాతంబున వాలిని ద్రుంచి నిఖిలకపిరాజ్యంబు నీకుఁ బట్టంబుగట్టుదు, అని వచనము గలదు.

^[156] ఖ.ఘ.చ. దినకరసుతుఁ డేఁగి దేవేంద్రతనయు

^[157] క.ఖ.గ.ఛ. నేసె, ఘ. వైవ

^[158] గ.ఛ. పలుమాఱు

^[159] ఝ. బలువిడి

^[160] ఖ.గ.ఘ.చ. అప్పుడు

^[161] గ. రాఘవేశ్వరుండు

^[162] ఛ. సౌరాష్ట్ర, జ. రేకులు, ఝ. అర్ధచంద్రికలు

^[163] ఖ.గ.ఘ.చ.ఛ. లందీపాదము గానరాదు.

^[164] క. లేమియు నెఱుఁగక

^[165] ఖ.ఘ. బెక్కెనట రామచంద్రుండు దన్ను జేరవచ్చిన

^[166] చ. ఆహిరి

^[167] ఖ.చ. నన్ను

^[168] జ. కటకట

^[169] క. పడితిన్‌

^[170] ఝ. జెల్లునె

^[171] గ. గాదె

^[172] క.ఖ.ఘ.చ. వింత

^[173] ఖ.ఘ. చూచిన

^[174] క.ఖ.గ.ఘ.చ.జ.ఝ. నెఱితోడనున్న

^[175] ఖ.ఘ.ఝ. ఇపుడేమియును జెప్పనేల సుగ్రీవ
యపుడు చూచెదవు నా యంతరంగంబు

^[176] ఝ. భూవరు

^[177] ఖ. గొని

^[178] ఘ. నాకుఁ జెల్లదు

^[179] ఛ. నేఁడు నీతో ననికివచ్చుట

^[180] పిదప క.ఖ. లలో
చిత్రకూటాచలమునందు విచిత్రముగను, జనకుని
పుత్రియును లక్ష్మణుఁడు భూపతి పొలుపుమీరన్‌
సుప్పనాతిని ముక్కుగోసిన సొరదినదియు, ఖరునకు
జెప్ప, దైత్యులతోడ వచ్చెను చెనటియసుర
వారి జంపె సురారి బంపగ వచ్చె మృగమై వచ్చిన
మారిచుండను దైత్యుఁ జంపెను మనుజవిభుఁడు.

^[181] ఝ. గనుగొని

^[182] గ.చ. గెల్వను

^[183] ఖ. రమణరో

^[184] ఖ. బొందు

^[185] ఖ.ఘ.చ. వీరాగ్రణి

^[186] ఖ. శరణు

^[187] ఘ. నాకేటికి

^[188] చ.ఛ. జాలి

^[189] గ.ఛ. ఏటికి సమర

^[190] క. సుగ్రీవుచే

^[191] క.ఖ. పాఱి యెప్పటివలె పాఱుదెంచితివి

^[192] క.ఖ. ఏతెంచుటకు శిరం బేఁ ద్రుంచువాఁడ

^[193] చ.ఛ. నిలునిలుమీ యని నియతితోఁ బలికి

^[194] ఖ.చ. నపుడు

^[195] గ. లేక

^[196] ఛ. తడబడుచో

^[197] క.ఖ. లేచి

^[198] క.ఖ. దీసి

^[199] చ. సరిగట్ట

^[200] ఖ.ఘ. నాటి

^[201] ఛ. జూచి

^[202] గ. మగుడి దొనకువచ్చు

^[203] క. డుస్సి

^[204] ఖ.ఛ. అప్పుడు, గ.చ. అయ్యవసరంబున, ఘ. అని

^[205] జ. జంపె

^[206] క. కోరితి

^[207] ఛ. బొగులుచు

^[208] క. వకట

^[209] ఖ.ఘ.చ.ఛ. తగవు తగును ధరణీంద్రులకు న్యాయము

^[210] ఖ. నీవు

^[211] ఖ. వయ్యున్‌

^[212] ఖ.ఘ.చ.ఛ. మరి న్నేమనుచున్నాఁడు.

^[213] క.ఖ. నరులెంచుకోగాను నమ్మితిని నిన్ను

^[214] జ. గడికట్టుకొనుట యెఱుఁగక మోసపోతి

^[215] గ.ఘ. నా పేరకొని పిల్చి

^[216] ఖ.ఘ. నృపధర్మ

^[217] గ. వింత

^[218] గ.ఘ.చ. గట్టి

^[219] క. దెల్పకపోతివిటుగాక

^[220] క.ఛ. యంత దైత్యుని దునిమి యవనిజను దేనా ఒకమాట నాతోడ నొనరంగఁ దెల్పవైతకట రావణు దునిమి యా సీతఁ దేనె

^[221] క. అనిన విని రాఘవేశ్వరుఁడు, ఘ. రామచంద్రుఁడు

^[222] చ. కార్య

^[223] క.ఝ. ద్రుంప నే తగును

^[224] గ.చ. చరియింపుచుండి దోషము చూడఁగలమే, క.ఖ.ఘ.ఛ. చరియించు మేము దోషము చూడగలమా

^[225] ఖ. వేయక

^[226] చ. లో 2, 3 చరణములు లేవు. కడపటి చరణము క.ఖ.గ.ఘ.చ.ఛ. లందు లేదు.

^[227] చ. నప్పుడెటువలె నుండెను.

^[228] ఘ. అగచరులొంచు

^[229] గ. దాచి

^[230] చ. మొత్తు

^[231] జ.ఝ. బాష్పంబులు

^[232] క. నల, ఖ.ఘ.ఛ. నఱి

^[233] ఖ.ఘ.చ.ఛ. దూగ

^[234] గ. జీవితేశ్వరునిపై

^[235] చ. జనుదెంచి చనుపైట జాఱంగ వేగ, కదనరంగమునకు కణకతో వచ్చి, వడితోడ జీవితేశ్వరునిపై వ్రాలి

^[236] ఝ. తలకెత్తుగా తొడతలగడఁ జేర్చి

^[237] ఖ.జ. త్రిపుట, ఝ. జంపె ఆహిరిరాగము

^[238] ఝ. ననుజుని

^[239] ఛ. దరిచి

^[240] ఖ. లో నీ చరణము లేదు.

^[241] క. మిక్కిలి

^[242] గ.చ.ఛ. సాగరమెట్లు

^[243] ఘ. ఈ చరణము లేదు.

^[244] క.ఖ.గ.ఘ.చ.ఛ. వాలుఁగన్నుల నీరు వరదలు వార నేడ్చు

^[245] క.ఖ.ఘ.చ. మఱియు న్నేమను, ఛ. యందీ వచనము లేదు.

^[246] ఖ. కేల సిద్ధించు, గ. కికనెందు గలుగు, జ. కేల గల్గెడిని

^[247] క.ఖ. దైవమవు

^[248] క.ఖ.ఛ. నేనెట్లు నిలుతు, జ. నేనెట్లు గడతు

^[249] ఖ. మిల గలుగఁగలదే

^[250] ఛ. నుండనేలా, ఘ. నొండు గలదే

^[251] క. శోకావేశంబున

^[252] ఘ. నా పాలి దైవంబైన, ఘ. నీ పాలి దైవంబాయె

^[253] ఖ.ఘ. పౌరుషంబెచ్చె

^[254] ఖ.ఘ.చ .బాపమేలని బుద్ధి

^[255] గ. నీ కోర్కె సిద్ధించె, ఖ.ఘ.చ. లలో నీ చరణము లేదు.

^[256] క. నీ తపం బీడేరె

^[257] క.ఖ.ఘ. ఇవ్విధంబునం దూలనాడి, ఛ. ఇవ్విధంబున పలికి

^[258] ఖ.చ.ఛ. మొగంబు చూచి

^[259] ఘ. చనినయట్టి దశాస్యుడుండగ, జ. దశాస్యుఁ జంపక

^[260] జ. ఇట్టి సాహసకర్మివని నిన్నెలమి భరతుఁడు సీమవెడలగ గొట్టి రాజ్యము బుచ్చుకొనఁడా కువలయేశా, ఛ. ఇట్టి సాహసకర్ముఁడనుచును నెంచి భరతుఁడు

^[261] పిదప ఖ.ఘ.చ. అని మఱిన్నేమనుచున్నది. త్రిపుట.

^[262] ఛ. విభుండవు

^[263] (అన్నిటను) యనక యున్నన్‌, అని కలదు.

^[264] గ. బడయు, ఘ.చ.ఛ. బొందు

^[265] (అ) అంగదుఁడు బాలకుండగు గాన నీ యంత

^[266] చ. ఇతఁడు

^[267] ఘ.చ. శోకింప కుడుగు, ఛ. శోకింపు జోలి

^[268] జ.ఝ. శుభమొందు

^[269] ఖ.ఘ.చ.ఛ.జ.ఝ. నాగాత్యములు లేక

^[270] క.ఖ.ఘ.ఝ. హితము గావించు

^[271] జ.ఝ. యువ

^[272] చ.ఛ. సుతుఁడ, యా విభవంబు

^[273] గ. మౌని

^[274] గ. తుర్యాశ్ర- మాచారపరులకు, ఝ. ఋష్యాశ్ర- మాచార

^[275] జ.ఝ. వైకుంఠపదము నిర్వక్రంబు గాగ

^[276] క.ఖ. ఇహపరంబులను, ఘ.చ. లందీ చరణము లేదు.

^[277] క.ఖ. గావచ్చి నిజభుజాగర్వదుర్వార- త్రైలోక్యరక్షణధర్మప్రశస్తి- నెలమి బెంపగునట్టి నిజహస్తమునను కపికులాధీశు.

^[278] గ. నాటి

^[279] ఘ. సాయకము బల్విడి, ఛ. కేల్పడి

^[280] అ. గ్రుంగుచు నేలపైఁ ద్రుళ్లంగజొచ్చె

^[281] ఘ.చ. శోకంబునకు ధరింపలేక

^[282] ఖ. నప్పుడెటువలె నుండెను.

^[283] ఝ. వాలికినంతం- గూరిమిఁ బరలోకక్రియ

^[284] ఘ.చ. కారోహణ కారణక్రియ, ఛ. కారోహణ వారిక్రియ

^[285] జ. తారాతనయుండు

^[286] గ. ఝ. ననుమతి

^[287] ఘ. తనయుఁడె

^[288] క.ఖ.ఘ. తార గోడు గుడువంగన్‌

^[289] గ. త్రిభంగులు, చ. అనువులు, ఛ. వత్సరేకులు

^[290] ఘ. గట్టి రా సమయంబున సతులు ఆరతులొసంగి ధవళంబులు

^[291] గ. పురకాంతలు

^[292] గ. గెలిచియు

^[293] ఖ. యందీ చరణముమాత్రమే కలదు.

^[294] ఘ.ఛ. పొగడొందున్‌

^[295] నప్పుడు నగరప్రాంత్యంబున

^[296] ఖ. పొగడఁగా, ఘ. చూడ

^[297] గ.ఘ. గురుని పనుపున

^[298] జ.ఝ. గోసి

^[299] ఛ. దప్పి

^[300] కావరమున

^[301] క. పాటుగా

^[302] క.ఖ.ఘ. అయ్యవసరంబున, ఛ. అనుచున్న సమయంబున.

^[303] ఘ. కానుకలు సమర్పించి

^[304] ఖ.ఘ. ఈ పద్యము లేదు.

^[305] గ. వత్స

^[306] ఖ. రచ్చతాళం

^[307] రేకులు జ. ఝ
రమణీయ లోకాభిరామా, రామా
రామ రవికులజలధిసోమా
విమలపూజితనామ రామా
సమరమున రౌద్రాభిరామా
శ్యామసుందరకీర్తిదామా రామ
శరణయ్య లోకాభిరామా.

^[308] ఘ. రఘుపతి

^[309] ఛ. మేము

^[310] క.ఖ.గ.ఘ.చ.జ.ఝ. నెట్టుగా రావచ్చు నెఱుఁగవా నీతి

^[311] క. పూని కయ్యమునకుఁ బోవంగరాదు, ఘ.ఛ. పూనిక మీరంగఁ బోవరా దగదు, జ. పూనిక మీరంగఁ బోవంగరాదు, ఖ.ఝ. పూనిక మీరంగ బోవరా దింక

^[312] ఖ. వినుమోయి

^[313] ఘ.చ. లోఁబడినపుడె

^[314] క.ఝ. సహితంబు గాగ

^[315] జ. ననవుడు సుగ్రీవుఁ డతిభక్తితోడ
మనుజేశుపాదపద్మములకు మ్రొక్కి
యెనయఁ గిష్కింధకు నేతెంచి యంతఁ, (క.ఖ.) ప్రేమ.
దారాసమేతుఁడై తరుణులు గొలువ
సారంబుగా వేడ్క సలుపుచునుండె.

^[316] ఘ. కినజుఁడు కిష్కింధ కేతెంచి పిదప, ఛ. కేతెంచి ప్రీతి

^[317] ఝ. తారాసమేతుఁడై తనరి నిత్యోప-
చారంబులను వేడ్క సలుపుచునుండె.
ఘ. చారంబు వేడ్కతో సలుపుచునుండె.

^[318] క. మంగళం. త్రిభంగులు.
ఇందిరావరునకు నిభభయహరునకు
కందర్పగురునకు కల్యాణం
సుందరబాహునకు సురుచిరదేహునకు
కందర్పగురునకు కల్యాణం
దినకరకులునకు దీనమందారునకు
ఘననిభగాత్రునకు కల్యాణం.

---

శ్రీ చింతా మధుసూదన్‌ (అనంతపురం), వారి విలువైన సమయమును వెచ్చించి ఈ కృతిని Transliterate చేసి మాకు యిచ్చారు. వారికి మా హృదయపూర్వక కృతజ్ఞతలు.